Boxtelse redoutes als bescherming tegen de Belgen
De redoutes in Boxtel werden in februari 1839 aangelegd door het leger van de Noordelijke Nederlanden, en moesten het leger van de opstandige Belgen tegenhouden als die ons land zouden proberen te veroveren. De Belgen kwamen overigens niet; al op 19 april 1839 werd in Londen de vrede getekend en ontstond België als een zelfstandige staat.
Het Nederlandse leger gebruikte de Dommel als een onderdeel van een verdedigingslijn die het gebied rondom ‘s Hertogenbosch extra beschermde. Ook het Smalwater en de Leije tussen Esch en Cromvoirt werden gebruikt. Water werd in het verleden vaak benut om vijandelijke troepen tegen te houden.
De grijze vlakken rondom ’s-Hertogenbosch konden onder water gezet worden. De lijn van Cromvoirt naar St.Oedenrode was voor legers moeilijk te passeren doordat er rivieren liepen. De lijn werd in 1839 extra versterkt met diverse redoutes. (Bron David Ross)
Bij de bruggen over de rivieren werden redoutes gemaakt. Eigenlijk is een redoute een klein fort, gemaakt van aarden wallen met daaromheen een gracht. De aarden wal bood beschutting aan de soldaten die zich daar met geweren en kanonnen konden verschansen.
Uit onlangs gevonden militaire kaarten blijkt dat er in de huidige gemeente Boxtel twaalf redoutes opgeworpen zijn. Zo kon de belangrijke Dommelbrug in de Eindhovenseweg onder vuur gehouden worden vanuit een redoute op de Konijnenberg en vanuit een redoute aan de weg naar Sint-Oedenrode.
Redoutes bij de wegen naar Schijndel en Sint Oedenrode. De ondergrond is de kadastrale kaart 1832. In het geel de aarden wallen. In het blauw de gracht rondom de redoute. Tussen de beide redoutes lag een loopgraaf (Bron Heemkunde)
Zelfde redoutes nu op een ondergrond uit 2006
Andere redoutes lagen op het Molenpad, op de speelplaats langs de Hendrik Verheeslaan, tussen de Hoogheemflats, op de spoorbaan bij de Ossenpadtunnel, aan de kop van de Kasteellaan, aan het begin en aan het eind van de Breukelsestraat, in de Jan van Brabantstraat, in park Molenwijk (vaak Heksenberg genoemd), tussen de Esschebaan en de Langspier en bij de Dommelbrug langs de Bosscheweg.
Eerder zagen we dat het Smalwater en de Dommel natuurlijke obstakels voor de Belgen waren. Vlakbij bruggen legden de soldaten van kroonprins Willem II met zand versterkingen aan. Van daaruit werden de bruggen onder schot gehouden. Niet alleen vlakbij bruggen maar ook in een lijn tussen Boxtel en Esch werden redoutes gebouwd. Hier liggen de enige twee redoutes die nog bewaard zijn gebleven. Bijna iedereen die opgegroeid is in Boxtel heeft weleens gespeeld op de “heksenberg” tussen de tennisvelden en het dierenpark De Groene Waranda in park Molenwijk. Die heksenberg is feitelijk een redoute die ten tijde van koning Willem I is aangelegd.
Boxtels best bewaarde redoute ligt in een privé-tuin tussen de Esschebaan en recreatieplas De Langspier. Bij hoge uitzondering is deze redoute te bezoeken op 13 september als de Heemkundekring de geschiedenis van de verdedigingswerken in het kader van Open Monumentendag in beeld brengt.
Bij de meeste redoutes was de aarden wal amper anderhalve meter hoog, maar in Molenwijk en bij De Langspier zijn de wallen ruim vijf meter hoog. Dat gaf een beter uitzicht over de omgeving. Tegenwoordig staan beide redoutes en de omgeving vol met bomen. Maar in 1839 waren veel minder bomen. Dat kwam door de grote vraag naar hout voor bouw, verwarming en stoommachines. In het kale landschap hadden de schutters een goed uitzicht en konden aanvallers zich niet achter bomen verschuilen.
Sommige redoutes lagen letterlijk erg “in de weg”. Zo werd ter verdediging van de Zwaanse brug, in februari 1839 een aarden wal dwars over de Breukelsestraat aangelegd, vlakbij herberg de Komsche Hoef. De wal en de gracht waren samen 120 meter lang. Ze waren op het zuidwesten gericht omdat daar de vijand vandaan zou komen.
De aarden wal met een gracht ervoor blokkeerde in 1839 de weg compleet.(Foto Heemkundekring Boxtel)
De inwoners van Boxtel zullen extra blij geweest zijn, toen drie maanden later de vrede met de Belgen getekend werd. In het archief is een akte van een veiling gevonden, daarin worden bijna alle redoutes met naam en plaats genoemd. Op die veiling werd alle hout en ijzerwerk wat van de gesloopte redoutes afkwam verkocht aan de hoogste bieder. Deze akte bewijst dat er niet alleen plannen waren, maar dat de redoutes ook daadwerkelijk gebouwd zijn.
Ligging van de redoute ingetekend op een recente luchtfoto (Luchtfoto Microsoft, montage Heemkundekring Boxtel)
De termen redoute, lunet en schans werden allemaal gebruikt voor vestingwerken. Redoutes en lunetten worden ook aangeduid met de term schansen. Een redoute heeft een eenvoudige rechthoekige vorm. Een lunet heeft stervormige uitsteeksels die ravelijnen genoemd worden. Die stervorm had als voordeel dat de schutters in de Lunet ook konden schieten op de vijand die probeerde om omhoog te kruipen tegen de buitenkant van de vesting.
In Boxtel was de lunetvorm vooral goed te zien tussen de Ossenpadtunnel en het perron waar nu de treinen stoppen uit Tilburg. Deze versterking ligt het dichtst bij België en is uitgebreider dan alle anderen.
Een fraaie “lunet” lag ooit op de plaats waar nu de treinen rijden, net ten zuiden van het station.(Bron: Heemkundekring)
In het verleden zijn de redoutes vernoemd in twee straten in Boxtel. Nu we de precieze plaats van alle redoutes weten moet er wel iets veranderd worden de Redoutestraat en in elk geval aan het naambordje wat in het Ronduutje hangt.
Op de plaats van het Ronduutje blijkt geen redoute te liggen. De dichtstbijzijnde redoutes liggen in de Jan van Brabantstraat en in park Molenwijk tegen het spoor aan. (Bron: Heemkundekring)
Een klein deel paste in kazernes, een deel werd ingekwartierd bij boeren en een deel kampeerde in grote tentenkampen. Na de tiendaagse veldtocht in 1831 nam de spanning af en keerden velen terug naar Holland, Gelderland en Friesland. In januari 1839 nam de spanning weer toe en begon het leger te vrezen dat de Belgische leger naar het noorden zou oprukken. Meer over de Belgische Opstand is te vinden op wikipedia: wikipedia.org/wiki/Belgische_Revolutie .
De opperbevelhebber van de noordelijke strijdkrachten, kroonprins Willem II, zocht in 1838 naar een betere bescherming voor zijn leger. Het grootste tentenkamp had de afgelopen acht jaren bij Rijen en Oirschot gelegen zonder dat daar goede verdediging mogelijk was. Uit het militair archief kwam een document waarin de prins beschrijft hoe de moerassen rond de rivieren de Dommel en de Leije de opmars van een Belgisch leger zouden vertragen. Op de hei bij Vught en in Boxtel op de hei ten oosten van Esschebaan was genoeg ruimte voor grote tentenkampen.
In het Boxtelse archief zijn inkwartieringen van dagelijks 400 tot 500 militairen gevonden, maar of er veel tenten gestaan hebben is voorlopig niet duidelijk. Zeker is wel dat de kroonprins die een jaar later zijn vader opvolgde, vaak in Boxtel geweest moet zijn. Zo is er vlak na het tekenen van de vrede op 10 juni 1839 een grote show geweest waaraan bijna alle legeronderdelen deelnemen. Die show vond plaats op de Kampina, het huidige natuurreservaat van Natuurmonumenten. De kroonprins ontving in Boxtel veel hoge gasten, onder meer een neef van Willems vrouw Anna Paulowna. Die neef werd in 1855 gekroond tot tsaar Alexander II van Rusland.
